Hệ thống thoát nước đô thị Việt Nam đang đối mặt nhiều thách thức nghiêm trọng: phần lớn là hệ thống thoát nước chung gây ô nhiễm môi trường, chỉ 18% nước thải sinh hoạt đô thị được xử lý dù tỷ lệ thu gom đạt 70%, và nhiều nhà máy xử lý hoạt động dưới công suất thiết kế. Nguyên nhân chính là giá dịch vụ thoát nước quá thấp không thu hút được đầu tư tư nhân, nguồn vốn ODA hạn chế, cùng với việc hệ thống quá tải do biến đổi khí hậu. Tình trạng ô nhiễm này tiềm ẩn nguy cơ làm giảm tới 5,8% GDP hàng năm của Việt Nam, trong khi ngành cần hơn 5 tỷ USD đầu tư, vượt xa khả năng ngân sách nhà nước. Để giải quyết, Bộ Xây dựng đang nghiên cứu đề xuất xây dựng dự án Luật Cấp, Thoát nước, đồng thời học hỏi kinh nghiệm quốc tế và thúc đẩy các mô hình hợp tác công tư (PPP) nhằm hoàn thiện khung pháp lý, thu hút vốn và phát triển bền vững cho ngành.
Thách thức phát triển hệ thống thoát nước: Giá dịch vụ thấp và thiếu hụt vốn tư nhân
Tại phiên khai mạc tọa đàm, ông Trần Hoài Anh, Phó cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng), đã thẳng thắn chỉ ra thực trạng đáng báo động: phần lớn hệ thống thoát nước tại các đô thị lớn và lưu vực sông vẫn là hệ thống thoát nước chung, dẫn đến tình trạng nước thải sinh hoạt và nước mưa xả trực tiếp ra môi trường, gây ô nhiễm nghiêm trọng.
Ông Trần Hoài Anh, Phó Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng, trình bày tại lễ khai mạc tọa đàm.
Dữ liệu cho thấy, dù tỷ lệ thu gom nước thải đô thị đạt khoảng 70%, nhưng chỉ 18% tổng lượng nước thải sinh hoạt đô thị được xử lý, cho thấy một khoảng cách lớn trong năng lực xử lý.
Hiện cả nước sở hữu 83 nhà máy xử lý nước thải tập trung tại các đô thị. Tuy nhiên, đáng lưu ý là công suất thực tế chỉ đạt khoảng 1,1 triệu m³/ngày, trong khi công suất thiết kế lên tới 2,06 triệu m³/ngày.
Sự thiếu đồng bộ trong đầu tư giữa mạng lưới thu gom và các nhà máy xử lý đã dẫn đến tình trạng nhiều nhà máy không được khai thác tối đa công suất, gây lãng phí và giảm hiệu quả đầu tư công trình.
Nguồn vốn đầu tư chủ yếu dựa vào ODA vẫn còn hạn chế so với nhu cầu khổng lồ của lĩnh vực thoát nước và xử lý nước thải. Hơn nữa, mức giá dịch vụ quá thấp đang là rào cản lớn, làm mất đi động lực thu hút đầu tư từ khu vực tư nhân.
Không chỉ vậy, nhiều hệ thống thoát nước bề mặt tại các đô thị đang rơi vào tình trạng quá tải nghiêm trọng, năng lực thoát nước không còn đáp ứng được trước những thách thức gia tăng từ biến đổi khí hậu và các hiện tượng thời tiết cực đoan.
Để kiến tạo một nền tảng phát triển bền vững cho ngành thoát nước Việt Nam và khắc phục những bất cập hiện hữu, Bộ Xây dựng đã chủ động báo cáo Văn phòng Chính phủ về việc nghiên cứu, rà soát và đề xuất xây dựng dự án Luật Cấp, Thoát nước.
Bộ Xây dựng cam kết tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các cơ quan, tổ chức hữu quan trong quá trình xây dựng dự án Luật. Đồng thời, Bộ sẽ tích cực thu thập ý kiến đóng góp từ các Bộ, ban, ngành, địa phương, cùng đội ngũ chuyên gia, các tổ chức và cá nhân nhằm hoàn thiện dự thảo Luật một cách toàn diện nhất.
Ông Trần Hoài Anh bày tỏ kỳ vọng rằng, những kinh nghiệm quốc tế được chia sẻ tại tọa đàm sẽ cung cấp những bài học giá trị, góp phần đắc lực vào việc hoàn thiện khung pháp lý, thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ và kiến tạo sự phát triển bền vững cho ngành nước Việt Nam.
Bà Sibylle Bachmann, Trưởng bộ phận Hợp tác, Cục Kinh tế Liên bang Thụy Sĩ (SECO), trình bày tại tọa đàm.
Hậu quả kinh tế: Ô nhiễm nguồn nước tiềm ẩn nguy cơ giảm tới 5,8% GDP
Trong bài phát biểu của mình, bà Sibylle Bachmann, Trưởng bộ phận Hợp tác, Cục Kinh tế Liên bang Thụy Sĩ (SECO), đã ghi nhận những bước tiến vượt bậc trong quá trình đô thị hóa của Việt Nam suốt nhiều thập kỷ qua. Tuy nhiên, bà cũng cảnh báo rằng, tốc độ phát triển nhanh chóng này đang đặt ra gánh nặng ngày càng lớn lên hệ thống hạ tầng thiết yếu.
Trích dẫn nghiên cứu năm 2019 của Ngân hàng Thế giới, bà Bachmann chỉ ra rằng ô nhiễm nguồn nước có thể gây thiệt hại đáng kể, làm giảm tới 5,8% GDP hàng năm của Việt Nam. Ngược lại, việc xử lý toàn bộ nước thải lại có tiềm năng đóng góp thêm 2,3% vào GDP quốc gia, minh chứng cho tầm quan trọng của đầu tư vào lĩnh vực này.
Bà Sibylle Bachmann cũng thông tin về những mục tiêu đầy tham vọng mà Chính phủ Việt Nam đã đặt ra cho ngành cấp, thoát nước đến năm 2030, với dự kiến nhu cầu đầu tư lên đến hơn 5 tỷ USD cho lĩnh vực thoát nước và 1 tỷ USD cho cấp nước. Bà khẳng định rằng, quy mô đầu tư này vượt xa khả năng đáp ứng của riêng ngân sách nhà nước.
“Bà Sibylle Bachmann nhấn mạnh rằng vấn đề không chỉ dừng lại ở việc mở rộng cơ sở hạ tầng, mà trọng tâm chính là làm thế nào để quản trị, cấp vốn và vận hành hệ thống hạ tầng một cách hiệu quả, đảm bảo chất lượng dịch vụ ổn định, bảo vệ nguồn lực công và đặc biệt là thu hút được dòng vốn đầu tư tư nhân một cách bền vững.”
Bà Sibylle Bachmann cũng chia sẻ về vai trò đối tác lâu năm của Thụy Sĩ trong việc hỗ trợ Việt Nam nâng cao năng lực quản trị hạ tầng đô thị. Bà cho biết, sự hỗ trợ của Thụy Sĩ không chỉ dừng lại ở việc tài trợ các dự án công trình, mà còn tập trung vào việc xây dựng khung pháp lý vững chắc, hoàn thiện thể chế, phát triển các cơ chế khuyến khích và cấu trúc tài chính hiệu quả, nhằm đảm bảo các dịch vụ hạ tầng vận hành bền vững xuyên suốt vòng đời dự án.
Tọa đàm quy tụ đông đảo các nhà quản lý, chuyên gia và đại diện doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực cấp, thoát nước.
Xuyên suốt tọa đàm, các đại biểu đã đóng góp nhiều tham luận chuyên sâu, xoay quanh các chủ đề trọng yếu như: bối cảnh tổng quan, thực trạng và yêu cầu cấp thiết về việc hoàn thiện khung pháp lý cho quản lý dịch vụ thoát nước và xử lý nước thải; những rào cản trong triển khai các hợp đồng quản lý vận hành hệ thống; và định hướng tiếp cận chuẩn mực cho mô hình đầu tư PPP trong ngành thoát nước và xử lý nước thải tại Việt Nam.
Đại diện ban tổ chức cho biết, tọa đàm được thiết kế như một diễn đàn đối thoại cởi mở, nơi các cơ quan quản lý, đơn vị cung cấp dịch vụ, các chuyên gia hàng đầu và đối tác có thể cùng chia sẻ kinh nghiệm, đồng thời đóng góp ý kiến quý báu nhằm hoàn thiện khung pháp lý cho ngành.
Các mục tiêu cụ thể của tọa đàm bao gồm việc trình bày tổng quan về nghiên cứu mẫu hợp đồng quản lý vận hành (O&M) và khám phá các hình thức đầu tư theo mô hình hợp tác công tư (PPP) trong lĩnh vực thoát nước và xử lý nước thải, dựa trên các thông lệ quốc tế điển hình như Xây dựng – Chuyển giao – Thuê dịch vụ (BTL) và Xây dựng – Thuê dịch vụ – Chuyển giao (BLT).
Việt Nam học hỏi kinh nghiệm quốc tế, định hình tương lai ngành cấp, thoát nước
Cũng tại tọa đàm, ông Trần Hoài Anh, Phó cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng, đã thông tin về một hoạt động quan trọng: Đoàn công tác của Bộ Xây dựng, với sự hỗ trợ từ Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) và sự tham gia của đại diện một số Bộ, ngành, đã hoàn thành thành công chuyến tham quan học tập kinh nghiệm về cấp, thoát nước tại Sydney và Brisbane (Australia) từ ngày 24/10 đến 2/11/2025.
Đoàn công tác của Bộ Xây dựng trong chuyến khảo sát và học hỏi kinh nghiệm về cấp, thoát nước tại Australia.
Mục tiêu chính của chuyến đi là trao đổi chuyên sâu về các chính sách, mô hình quản lý và kinh nghiệm thực tiễn, nhằm tích lũy kiến thức quý báu cho quá trình nghiên cứu, xây dựng Luật Cấp, Thoát nước, đồng thời đẩy mạnh lộ trình phát triển bền vững cho ngành nước Việt Nam.
Trong khuôn khổ chuyến công tác, đoàn đã có các buổi làm việc trực tiếp và hiệu quả với nhiều cơ quan quản lý, hiệp hội và các tập đoàn hàng đầu của Australia trong ngành nước, bao gồm: DCCEEW, IPART, Sydney Water, Australian Water Association, Seqwater, Unity Water và Healthy Land & Water.
Chuyến khảo sát này không chỉ khẳng định cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc học hỏi kinh nghiệm quốc tế, mà còn là bước đi chiến lược nhằm nâng cao năng lực hoạch định chính sách, hướng tới một ngành nước hiện đại, bền vững và có khả năng thích ứng linh hoạt với những thách thức của biến đổi khí hậu.
Hơn thế nữa, chuyến đi đã mở ra những triển vọng hợp tác sâu rộng với ADB trong tương lai, bao gồm các hoạt động nghiên cứu chung, chia sẻ kiến thức quốc tế, hỗ trợ xây dựng chính sách, và tổ chức thêm các chương trình tham quan, thảo luận chuyên đề, tất cả nhằm thúc đẩy quá trình cải cách toàn diện ngành nước Việt Nam.
Hà Nội: Khởi công dự án thoát nước cho khu đô thị Nam Thăng Long
