Dự án "Đa Năng Kép" của Viện Kiến trúc Quốc gia nhằm mục đích thiết kế điển hình các công trình công cộng tại nông thôn, cụ thể là trường tiểu học và nhà văn hóa thôn, để chúng có thể thích ứng với biến đổi khí hậu và kiêm chức năng điểm tránh trú thiên tai. Nhu cầu này đặc biệt cấp bách đối với các khu vực miền núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ, nơi thường xuyên chịu ảnh hưởng nặng nề từ thiên tai như lũ quét, sạt lở đất.
Nhóm nghiên cứu đã phát triển 6 mẫu thiết kế trường tiểu học (quy mô 5 và 10 lớp) và 10 mẫu nhà văn hóa thôn (quy mô 100 và 200 chỗ), được tối ưu hóa về công năng và phù hợp với đặc điểm khí hậu từng vùng. Các thiết kế này áp dụng nguyên tắc "đa năng kép", vừa phục vụ học tập, sinh hoạt cộng đồng trong điều kiện bình thường, vừa chuyển đổi thành nơi trú ẩn an toàn khi thiên tai xảy ra, mang lại giá trị bền vững và đã được Hội đồng nghiệm thu cơ sở đánh giá đạt loại Khá.
Dự Án “Đa Năng Kép”
Nhiệm vụ Thiết kế điển hình các công trình công cộng tại vùng nông thôn, với mục tiêu cốt lõi là đảm bảo khả năng thích ứng linh hoạt trước biến đổi khí hậu và năng lực phòng chống thiên tai, bao gồm hai hạng mục chính: Thiết kế điển hình trường tiểu học tích hợp chức năng điểm tránh trú thiên tai, và Thiết kế điển hình nhà văn hóa thôn kiêm điểm tránh trú thiên tai.
TS.KTS Hồ Chí Quang, Viện trưởng Viện Kiến trúc quốc gia (Bộ Xây dựng), phát biểu chỉ đạo tại buổi họp quan trọng.
ThS.KTS Nguyễn Quốc Hoàng, Trưởng phòng Quản lý khoa học kỹ thuật và dữ liệu thuộc Viện Kiến trúc quốc gia (Bộ Xây dựng) kiêm chủ nhiệm đề tài, đã chia sẻ về sự cấp thiết của dự án. Ông nhấn mạnh rằng hệ thống trường tiểu học và nhà văn hóa thôn tại khu vực miền núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ đang đối mặt với những tác động nghiêm trọng từ nhiều hình thái thiên tai như lũ quét, sạt lở đất, mưa đá, rét đậm – rét hại…
Những hiện tượng này không chỉ gây tổn thất nặng nề về cơ sở vật chất trường học và nhà văn hóa mà còn tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn nghiêm trọng trong mùa mưa bão. Trong bối cảnh đó, việc triển khai xây dựng các công trình trường học và nhà văn hóa có khả năng chống chịu thiên tai trở thành một yêu cầu hết sức cấp bách.
Dựa trên kết quả khảo sát thực địa chuyên sâu, nhóm nghiên cứu đã phát triển 6 mẫu thiết kế điển hình, bao gồm 3 mẫu trường quy mô 10 lớp và 3 mẫu trường quy mô 5 lớp.
Mỗi phòng học được thiết kế phục vụ tối đa 35 học sinh. Quy mô tổng thể của từng trường được xác định kỹ lưỡng, dựa trên các yếu tố chiến lược như định hướng phát triển dân số, phân bố cư dân hiện tại, dự báo nhu cầu giáo dục trong tương lai, cùng với các đặc thù riêng biệt của từng cấp học.
Cụ thể, mẫu điểm trường quy mô 5 lớp có diện tích tối thiểu 1.750m2, đáp ứng nhu cầu cho khoảng 175 học sinh. Mẫu trường tiểu học quy mô 10 lớp yêu cầu diện tích tối thiểu 3.500m2, phục vụ khoảng 350 học sinh.
ThS.KTS Nguyễn Quốc Hoàng, chủ nhiệm đề tài “Thiết kế điển hình công trình công cộng vùng nông thôn đảm bảo yêu cầu về thích ứng biến đổi khí hậu và phòng chống thiên tai”.
Công trình trường tiểu học tích hợp chức năng điểm tránh trú thiên tai được xếp loại công trình cấp III, với chiều cao từ 1 đến 4 tầng. Cấu trúc bao gồm 5 khối chức năng chính: Khối phòng học tập; khối phòng hỗ trợ học tập; khối hành chính và các không gian phụ trợ; khu sân chơi, thể dục thể thao; và khối phục vụ sinh hoạt được tích hợp chức năng tránh trú thiên tai.
Đối với hạng mục Thiết kế điển hình nhà văn hóa thôn kiêm điểm tránh trú thiên tai, nhóm nghiên cứu đã đề xuất 10 mẫu thiết kế, minh họa cho hai quy mô hội trường: 100 chỗ và 200 chỗ.
Các mẫu thiết kế được phân loại theo khu vực ứng dụng cụ thể: 5 mẫu dành cho vùng miền núi phía Bắc và 5 mẫu cho khu vực miền núi Bắc Trung Bộ. Giải pháp kiến trúc được tối ưu hóa về công năng và đảm bảo phù hợp với đặc điểm khí hậu riêng biệt của từng vùng.
Công trình nhà văn hóa thôn kết hợp điểm tránh trú thiên tai là công trình cấp III, có chiều cao từ 1 đến 2 tầng, bao gồm 3 khối chức năng chính: Khối hoạt động cộng đồng; khối phụ trợ; và sân tập thể thao cơ bản.
Nhiệm vụ thiết kế cũng đề ra các yêu cầu cơ bản về giải pháp kiến trúc, bao gồm việc xây dựng công trình tại các vị trí có địa hình cao hơn so với khu vực xung quanh để hạn chế ngập lụt; tránh xa các khu vực có nguy cơ sạt lở đất, lũ quét và những vị trí thường xuyên chịu tác động của gió mạnh.
Khu đất dành cho xây dựng trường tiểu học và nhà văn hóa thôn cần có diện tích đủ lớn để bố trí các khu vực trú ẩn an toàn khi thiên tai xảy ra, đồng thời phải có hệ thống giao thông thuận lợi, đảm bảo khả năng tiếp cận dễ dàng cho các phương tiện cứu hộ, cứu nạn.
Các công trình trường tiểu học và nhà văn hóa thôn tích hợp điểm tránh trú thiên tai cần đáp ứng triệt để yêu cầu “đa năng kép”. Trong điều kiện bình thường, chúng sẽ là không gian học tập, vui chơi, và sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Tuy nhiên, khi thiên tai ập đến, các công trình này sẽ chuyển đổi chức năng, trở thành nơi trú ẩn an toàn cho người dân.
Kiến Tạo Giá Trị Bền Vững Cho Cộng Đồng Vùng Thiên Tai
Đánh giá về các thiết kế điển hình cho trường tiểu học và nhà văn hóa thôn tích hợp điểm tránh trú thiên tai, TS.KTS Lê Thị Bích Thuận, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và phát triển hạ tầng, nhận định rằng nhiệm vụ thiết kế điển hình đã được nghiên cứu một cách công phu, với nội dung đầy đủ, rõ ràng và mang tính khoa học cao. Dự án đáp ứng hiệu quả mục tiêu xây dựng trường tiểu học và nhà văn hóa kết hợp tránh trú thiên tai tại vùng miền núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ, đồng thời thỏa mãn các yêu cầu về đào tạo, sinh hoạt văn hóa và đảm bảo an toàn cho cộng đồng.
TS.KTS. Lê Thị Bích Thuận, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và phát triển hạ tầng, đánh giá cao tính thực tiễn của các thiết kế điển hình.
Các thiết kế điển hình này được nhận định có tính thực tiễn cao. Sau khi hoàn tất quá trình nghiệm thu và được ban hành, chúng sẽ trở thành cơ sở quan trọng để các địa phương tham khảo, lựa chọn và triển khai xây dựng hiệu quả các công trình trường tiểu học và nhà văn hóa thôn kết hợp điểm tránh trú thiên tai.
TS.KTS Lê Thị Bích Thuận cũng đóng góp một số ý kiến giá trị nhằm giúp nhóm nghiên cứu chỉnh sửa và hoàn thiện thiết kế điển hình. Các đề xuất bao gồm việc bổ sung yêu cầu an toàn cụ thể khi công trình chuyển đổi sang chức năng tránh trú; tăng tỷ lệ khu vệ sinh; bổ sung không gian kho lưu trữ và hệ thống cung cấp hoặc dự trữ nước sạch theo tiêu chuẩn nhà ở; tích hợp giải pháp lấy sáng trên mái và sử dụng hệ thống tấm năng lượng mặt trời trong thời gian người dân trú ẩn; cũng như khái toán chi phí vật liệu và xây dựng.
TS.KTS Trịnh Hồng Việt, Phó Viện trưởng Viện Kiến trúc quốc gia, đề nghị bổ sung các kịch bản chi tiết về tránh trú thiên tai và đảm bảo sự nhất quán về quy mô giữa các mẫu thiết kế.
TS.KTS Trịnh Hồng Việt, Phó Viện trưởng Viện Kiến trúc quốc gia, đóng góp ý kiến chuyên môn.
Tại buổi họp, các thành viên Hội đồng nghiệm thu cũng đã đóng góp nhiều ý kiến bổ sung cho nhóm nghiên cứu. Các đề xuất bao gồm: phân tích sâu hơn về nội dung tránh trú thiên tai; bổ sung hướng dẫn vận hành chi tiết, đặc biệt là quy trình chuyển đổi chức năng công trình; thiết kế biển báo hướng dẫn người dân tìm đến nơi tránh trú; bổ sung nội dung về thông tin liên lạc; phát triển giải pháp đảm bảo nguồn điện, nước cho sinh hoạt dài ngày; và nghiên cứu khả năng kết hợp các công trình (trường tiểu học, nhà văn hóa thôn) để hình thành điểm tránh trú thiên tai toàn diện.
Ngoài ra, Hội đồng cũng đề xuất xem xét thiết kế đường dốc dành cho người khuyết tật và hỗ trợ vận chuyển nhu yếu phẩm; nghiên cứu giải pháp khai thác tối ưu không gian dưới mái dốc; và thiết kế cửa mái làm lối thoát hiểm hoặc khu vực tiếp nhận đồ cứu hộ.
Kết luận cuộc họp, TS.KTS Hồ Chí Quang, Viện trưởng Viện Kiến trúc quốc gia, đã chỉ đạo nhóm nghiên cứu cần làm rõ những điểm cốt lõi sau: Giá trị nền tảng của thiết kế trường tiểu học kết hợp điểm tránh trú thiên tai là mục đích giáo dục hay khả năng phòng tránh thiên tai; giá trị thực tiễn mang lại cho xã hội; tính an toàn khi áp dụng thiết kế; quy chuẩn, tiêu chuẩn và quy định pháp luật liên quan; sự phù hợp với tập quán sinh sống và các tiến bộ khoa học công nghệ hiện hành; bổ sung giải pháp chuyển giao công nghệ; và điều chỉnh tên gọi địa danh sao cho phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp.
Mẫu thiết kế trường tiểu học tích hợp điểm tránh trú thiên tai quy mô 10 lớp, ứng dụng cho khu vực miền núi Bắc Trung Bộ.
Đối với thiết kế nhà văn hóa thôn kết hợp điểm tránh trú thiên tai, Viện trưởng Hồ Chí Quang yêu cầu nhóm nghiên cứu xem xét lại phương án kiến trúc nhằm đảm bảo công trình mang hơi thở thời đại, thể hiện sự đổi mới và sáng tạo; bổ sung tính pháp lý của nhà văn hóa thôn, phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp; và làm rõ các yêu cầu đặc thù của công trình về mục đích hội họp, sinh hoạt văn hóa và khả năng tránh trú thiên tai.
Viện trưởng Hồ Chí Quang nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhóm nghiên cứu sớm hoàn thiện thiết kế điển hình với chất lượng cao nhất, nhằm mang đến một “món quà ý nghĩa và thiết thực” cho người dân vùng thiên tai.
Hội đồng nghiệm thu cơ sở đã nhất trí chấm thiết kế điển hình trường tiểu học kết hợp điểm tránh trú thiên tai đạt 32,6 điểm và thiết kế điển hình nhà văn hóa thôn kết hợp điểm tránh trú thiên tai đạt 32,2 điểm, đều xếp loại Khá và được chính thức thông qua.
Mẫu thiết kế nhà văn hóa thôn tích hợp điểm tránh trú thiên tai dành cho khu vực miền núi Bắc Trung Bộ, với quy mô 100 chỗ ngồi.
Thay mặt nhóm nghiên cứu, ThS.KTS Nguyễn Quốc Hoàng cam kết tiếp thu toàn bộ các ý kiến đóng góp quý báu để hoàn thiện đề tài, chuẩn bị cho quá trình nghiệm thu cấp Bộ dự kiến vào tháng 12/2025.
